Đệ Tử Quy Chương V: “Ân Phải Báo, Oán Phải Quên”
Đệ Tử Quy Chương V: “Ân Phải Báo, Oán Phải Quên”. Thật ra khi một người luôn luôn không quên ân đức của cha mẹ, không quên ân đức của thầy cô, không quên ân đức của mọi người đối với họ thì cuộc sống tinh thần của họ nhất định rất là sung mãn.
5.10 Kinh văn – Đệ Tử Quy
“Ân dục báo, oán dục vong. Báo oán đoản, báo ân trường”.
“Ân phải báo, oán phải quên. Báo oán ngắn, báo ân dài”.
5.10.1 “Ân phải báo, oán phải quên” – Đệ Tử Quy
Thật ra khi một người luôn luôn không quên ân đức của cha mẹ, không quên ân đức của thầy cô, không quên ân đức của mọi người đối với họ thì cuộc sống tinh thần của họ nhất định rất là sung mãn. Cho nên, căn nguyên hạnh phúc của một người đến từ lòng yêu thương và cảm ân. Khi họ hiểu được sự yêu thương, hiểu được bỏ công sức ra cho người khác thì họ sẽ cảm nhận được giá trị của chính mình.
Cho đi thì có phúc/phước hơn là nhận. Chúng ta thấy có rất nhiều người làm việc tình nguyện, hàng ngày nét mặt của họ lúc nào cũng tươi cười. Các vị xem, cư sĩ Hứa Triết của chúng ta đã 106 tuổi rồi. Khi ở Cao Hùng tôi cũng từng gặp bà, bà cười giống như là đứa trẻ vậy, không có gì khác biệt. Thật là một tấm lòng son!
Bởi vậy “ân phải báo, oán phải quên”, bà luôn luôn nghĩ cách giúp đỡ người khác là bà đang sống trong một thế giới yêu thương người. Khi một người lúc nào cũng nghĩ đến ân nghĩa thì họ sẽ sống với tâm muốn báo ân. Khi một người sống với tâm muốn báo ân thì trong lòng họ sẽ cảm thấy rất là tràn đầy. Giống như tôi hơn một năm nay đi nhiều nơi như vậy, cuối cùng cũng cảm thấy có một chút an ủi.
Tôi cảm thấy cuộc đời mình thật may mắn vì có thể theo học những điều giáo huấn từ cô giáo Dương, từ chú Lư, từ Sư Trưởng của tôi và từ những vị Thánh Hiền ngày xưa. Tôi là người rất may mắn nên tôi cũng mong rằng có thể làm được một chút việc để cho họ được vui lòng.
Vì vậy hơn một năm nay, tuy rất bận rộn, nhưng trạng thái tinh thần của tôi ngược lại càng ngày càng tốt hơn. Sống trong sự cảm ân thì đích thực là có khác. Khi quay đầu nhìn lại con đường đã đi qua thì tôi cảm thấy có một chút gì đó đầy đủ, một chút gì đó vững vàng.
Tôi còn nhớ có một lần cô giáo Dương cho tôi một phong lì xì, bên trên có viết là: “Thầy Thái! Thầy đã vất vả rồi!”. Sau khi xem xong tôi lập tức rơi lệ, bởi vì cuộc đời này của tôi lại có thể may mắn như vậy, tôi có thể đi trên con đường thúc đẩy hoằng dương văn hóa ngàn năm của Tổ Tiên để lại cũng là do cô giáo Dương thành tựu.
Trên con đường này, tuy cô không ở bên cạnh tôi nhưng cô đã nhắc nhở, chăm sóc cho tôi từng chút một. Nếu như không có cô quyết tâm để tôi ở Hải Khẩu, thì tôi đã không có cơ hội được rèn luyện như thế này. Hơn nữa, bởi vì cô đã nhận việc thúc đẩy hoằng dương văn hóa Thánh Hiền là trách nhiệm của mình nên rất nhiều việc cũng đều do cô lập ra chiến lược. Thời kỳ đầu, cô lập ra kế hoạch phát triển còn tôi chỉ làm công tác giảng dạy mà thôi.
Đối với sự sắp xếp sau này, cô cũng luôn luôn nghĩ cho những người hậu bối chúng tôi. Cho nên, chúng ta được theo những vị thiện tri thức này để học tập thì những ân đức này chúng ta phải luôn luôn ghi nhớ không bao giờ quên. Cách thức tốt nhất để báo đáp những vị trưởng bối này là y giáo phụng hành.
Vì vậy, khi tôi tặng quà cho chú Lư, có thể những món quà này chú không thiếu, nhưng điều quan trọng nhất là chú có thể thấy được những người hậu bối chúng ta nghe theo những giáo huấn của chú để tu thân, hành đạo. Như vậy sẽ làm cho chú có được sự an ủi lớn nhất. Chúng ta phải luôn luôn nghĩ đến công ơn của cha mẹ, luôn luôn nghĩ đến công ơn của thầy cô, và luôn luôn nghĩ đến công ơn của những Thánh Hiền mấy nghìn năm trở lại đây của chúng ta.
Cứ mỗi lần xem đến “Những câu chuyện về giáo dục đạo đức” thì tôi đều rơi nước mắt, giống như là những vị Thánh nhân này đã soi sáng tâm hồn của tôi vậy. Hôm đó tôi xem đến đoạn Tổ Thích dẫn tất cả những người thân của ông đi lánh nạn, mấy trăm người ông cũng đều chăm sóc hết.
Sau đó ông tự mình đi bộ, những xe ngựa đều nhường cho người khác. Ông khiến cho những vị trưởng bối trong làng đều nói là: “Chúng ta đã lớn tuổi rồi nhưng trong hàng hậu bối có thể gặp được người như vậy, gặp được người như là cha mẹ tái thế này thì có chết cũng không ân hận”. Tôi xem đến đây thì rất cảm động. Xã hội hiện nay của chúng ta khiếm khuyết nhất là điều gì?
Chính là sự yêu thương và quan tâm. Khi chúng ta chịu noi theo những vị Thánh nhân này thì tôi tin là chúng ta cũng có thể diễn ra những vở tuồng hay giống như Tổ Thích vậy. Thánh nhân đã soi sáng tâm hồn của chúng ta thì chúng ta nhất định phải noi theo tấm gương của họ.
Do vậy, “ân phải báo, oán phải quên”.

Giữa người với người khó tránh khỏi sự xung đột. Bài trước chúng ta có nói đến “người đáng ghét cũng có chỗ đáng thương”. Họ cũng vì chưa từng được học cách làm người nên mới xung đột với chúng ta, vì vậy trước tiên chúng ta phải tự kiểm điểm lại mình, nếu như mình không làm sai thì nên tiến thêm một bước để bao dung người khác.
Chúng ta không nên giữ lỗi lầm của người ở trong tâm mình, vì như vậy là đem cái dơ bẩn nhất của người khác để vào tâm hồn trong sạch nhất của chúng ta. Đó là việc làm ngốc nghếch. Khi chúng ta chịu tha thứ cho người khác thực ra là tha thứ cho chính mình. Khi hàng ngày các vị đem lỗi lầm của người khác để ở trong lòng thì thật không dễ chịu chút nào.
Chúng ta phải làm được “không nhớ lỗi cũ, không ghét người phạm lỗi”. Đối với những xung đột đã xảy ra, chúng ta cũng không nên để ở trong lòng. Bởi khi các vị chất oán hận trong lòng thì đối phương có cảm nhận được hay không? Có thể cảm nhận được. Khi quý vị oán hận thì có thể hiện ra ở ánh mắt hay không?
Có hiện ra trên nét mặt hay không? Nhất định là có. “Sự thành thật ở bên trong sẽ biểu hiện ra hình dáng bên ngoài”, vì vậy tâm không thành thật cũng đương nhiên sẽ biểu hiện ra bên ngoài. Do đó, khi các vị không buông bỏ được oán thù thì quan hệ giữa hai bên nhất định sẽ càng ngày càng xa.
Như vậy là không tốt, bởi vì rốt cuộc thì sáng tối hai bên cũng phải chung sống với nhau, hoặc ở trong công ty thường xuyên phải gặp nhau. Cho nên khi hai người không thể tiếp nhận nhau thì rất có thể sẽ ảnh hưởng đến sự hài hòa của gia đình và tập thể. Tội gì mà phải khổ như vậy chứ!
Tôi có một vị trưởng bối, ông rất có tài nên trong công ty có rất nhiều việc đều nhờ ông làm. Bởi vì ông biểu hiện đặc biệt tốt nên có rất nhiều giải thưởng đều về tay ông. Điều này đã làm cho các đồng nghiệp khác đố kỵ. Nhưng vị trưởng bối này nói là: “Làm cho người khác đố kỵ cũng là một vinh dự, bởi mình có bản lĩnh thì mới bị người ta đố kỵ, cho nên mình không cần phải tức giận”.
Tiếp đó ông kể là có một người bạn đã phê bình ông rất kịch liệt, nhưng ông cũng không để trong tâm. Về sau người bạn này có một việc mà mọi người không ai muốn giúp đỡ nhưng vị trưởng bối của tôi lại biết làm việc này, nên ông đã chủ động đến giúp người bạn kia. Khi ông giúp thì đối phương rất là xấu hổ với những gì trước đây mình đã làm, sau đó thì họ trở thành bạn thân của nhau.
Đây chính là “oán thù nên giải, không nên kết”. Hơn nữa, sau khi đã thật sự chơi với nhau thì chúng ta mới hiểu được rằng, một người luôn luôn phê bình người khác là do nội tâm của họ bất bình. Vậy tại sao tâm của họ lại bất bình? Có thể bởi vì trong quá trình trưởng thành hoặc là tình trạng gia đình hiện tại làm cho tâm của họ không thể an định, đều là do trong lòng có rất nhiều nỗi khổ chưa được giải quyết.
Bởi vì vị trưởng bối này của tôi không chấp nhặt với người bạn của mình, lại còn chủ động giúp đỡ ông ấy, cái tình nghĩa này đã hóa giải được nút thắt này, tiến thêm một bước có thể chỉ dẫn, giúp đỡ bạn của mình về mặt quan niệm và tư tưởng. Chúng ta “hữu duyên thiên lý nan tương ngộ”, bất luận là thiện duyên hay là ác duyên, chỉ cần tâm chúng ta duy trì được sự bình đẳng, duy trì được sự từ bi thì tin rằng cho dù là ác duyên cũng sẽ chuyển hóa thành thiện duyên.
Do vậy, chúng ta phải làm được “oán thân bình đẳng”. Chân thật khi chúng ta có thể xem kẻ thù và người thân của mình đều bình đẳng như nhau, thì mới có thể làm cho người khác khâm phục từ trong tâm.
Chúng ta hãy xem lại câu thành ngữ “oán thân bình đẳng” này. Chữ gì đặt ở trước vậy? Chữ “oán”. “Oán thân bình đẳng”, cho nên phải mở rộng tâm lượng, đó là “ân phải báo, oán phải quên”. Thật ra có rất nhiều chấp trước mà chỉ cần chúng ta vừa thay đổi suy nghĩ thì lập tức từ chỗ chấp trước sẽ biến thành trí tuệ.
Cho nên con người cũng cần thay đổi suy nghĩ. Chúng ta nên cảm ơn những người đã làm cho ta bị tổn thương, bởi vì họ rèn luyện tâm trí cho ta. Cảm ơn những người đã lừa dối ta, bởi vì họ làm chúng ta tăng thêm kiến thức. Cảm ơn người đã làm ta vấp ngã, vì họ đã làm năng lực của ta thêm mạnh mẽ.
Cảm ơn người đã bỏ rơi chúng ta, bởi họ đã dạy chúng ta phải tự lập. Cuộc đời của các vị có thể dựa vào ai cho đến hết đời vậy? Không thể dựa vào bất kỳ người nào! Chữ “dựa” ở đây không phải là dựa bằng cơ thể. Mỗi một người phải có sự trưởng thành về mặt tâm trí, thứ quan trọng nhất mà các vị có thể nương tựa chính là trí tuệ chân thật của chính mình. Do vậy, phải cảm ơn những người đã khiển trách chúng ta, những người mắng chúng ta, bởi vì họ đã làm cho chúng ta tăng thêm định tuệ.
Cho nên “cha mẹ dạy, phải kính nghe; cha mẹ trách, phải thừa nhận”. Đây không chỉ nói đến cha mẹ mà khi tất cả những người khác trách mắng chúng ta, chúng ta vẫn có thể khiêm nhường, cung kính lắng nghe. Như vậy thì ngay lúc đó, học vấn và đạo đức của chúng ta đều đang được nâng lên.
Một người chỉ cần thay đổi quan niệm thì tất cả phiền não cũng có thể biến thành trí tuệ. Cũng bởi vì chúng ta có thể thay đổi nên có thể khiến cho những người làm chúng ta tổn thương, vấp ngã hay lừa dối chúng ta cảm thấy rất kinh ngạc. Tiến thêm một bước là họ sẽ khâm phục chúng ta: “Ồ! Sự tu dưỡng của anh có thể đạt đến trình độ như thế, rốt cuộc là anh đã học ai vậy?”.
Lúc này chúng ta có thể đem “Đệ Tử Quy” ra để giới thiệu với họ rồi! Cho nên chúng ta phải làm mát mặt các Thánh nhân ngày xưa, chứ đừng chịu không nổi mà đi chấp nhặt với người khác, để đến sau cùng đối phương lại nói là: “Còn nói là mình đã học Đệ Tử Quy nữa!”. Như vậy thì thật là phiền phức. Vì vậy, “oán phải quên”.
5.10.2 “Báo oán ngắn, báo ân dài” – Đệ Tử Quy
Câu “báo oán ngắn” này không phải thật sự đi báo oán mà là nhanh chóng đem cái ý nghĩ oán hận này chuyển đổi đi. Chữ “dài” trong “báo ân dài” ở đây không phải chỉ thời gian mà là chỉ sự lâu dài, vĩnh cửu. Làm sao có thể báo hết ơn đức đối với cha mẹ? Làm sao báo hết ơn của sư trưởng được đây?
Đối với những ơn đức này chúng ta đều phải có thái độ “một lòng tận tụy, đến chết mới thôi”. Khi tôi nói câu này, các vị có chợt thấy ánh sáng lóe lên hay không? Khi tôi học cấp ba cũng có hai lần được khai sáng. Tôi cũng đã từng kể cho các vị nghe rồi phải không?
Lần thứ nhất là khi tôi nghe “Nhạc Dương Lâu Ký” của Phạm Trọng Yêm, đến câu “lo trước nỗi lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ” thì tôi chợt thấy mình được khai sáng trong khoảng năm đến mười giây, sau đó lại tiếp tục hôn trầm. Bởi vì hồi đó đối với “văn ngôn văn”, tôi chưa được thông suốt lắm.
Lần thứ hai khi đọc “Xuất Sư Biểu”, xem đến câu “một lòng tận tụy đến chết mới thôi” của Khổng Minh thì tôi bất chợt lại được khai sáng. Nhưng sự sáng suốt này cần phải duy trì mới được, cho nên khi gặp được Thánh giáo thì tôi không thể để vuột mất. Tôi sẽ không để vuột mất cơ hội một lần nữa. Khi vuột mất cơ hội rồi thì sẽ rất ân hận, quay lại một vòng mất hơn mười mấy năm.
Khi đó tôi chỉ mới mười mấy tuổi mà đã “vị phú tân từ cưỡng thuyết sầu” (gò chữ, ép thơ gượng tả sầu), tôi đã ôm một đống những cảm xúc đau khổ vào lòng, bởi vì không hiểu đạo lý nên tôi còn hát những bài tình ca này một cách rất là đau khổ. Vì không có người chỉ bảo cho nên tôi đã lãng phí mất tuổi thanh xuân đẹp đẽ như vậy. Mỗi người chúng ta ai cũng có duyên sâu với những vị Thánh Hiền này.
Tôi có nói với bạn bè là nếu như có kiếp trước thì nhất định tôi là người lính bưng cơm, rót nước cho Khổng Minh, bởi vì khi nhìn thấy Thừa tướng càng ngày ăn càng ít thì tôi rất đau lòng. Đây là khi tôi xem Tam Quốc Diễn Nghĩa đến cảnh Khổng Minh không cầm nổi cây bút, binh sĩ bưng cơm cho ông nhưng ông cũng không ăn thì tôi vô cùng thương cảm mà rơi nước mắt.
Thánh Hiền đã dùng sự chân thành của họ để diễn ra những vở tuồng hay, thì chúng ta nhất định phải noi theo những tấm gương đó, cho nên mới gọi là “báo ân dài”. Bởi có những ân đức của các Ngài thì cuộc đời của chúng ta mới có thể đi theo phương hướng tốt đẹp như vậy. Nếu như không có họ thì sẽ không có chúng ta.
Khi có được thái độ như vậy thì chúng ta sẽ tận tâm, tận lực với bổn phận của chúng ta, để những người có ơn đối với chúng ta có thể hoan hỷ nhìn thấy được sự trưởng thành và cuộc đời của chúng ta.