Đệ Tử Quy Chương IV: “Thấy Người Tốt, Nên Sửa Mình” (P1)
Contents
Đệ Tử Quy Chương IV: “Thấy Người Tốt, Nên Sửa Mình” (P1). “Thấy người tốt, nên sửa mình”. Khi nhìn thấy những việc thiện chúng ta phải chủ động học tập, thậm chí chủ động giúp đỡ. Vậy thế nào là thiện? Chúng ta cũng cần phải phán đoán.
4.5 Kinh văn – Đệ Tử Quy
“Kiến nhân thiện, tức tư tề. Tung khứ viễn, dĩ tiệm tê”.
“Thấy người tốt, nên sửa mình. Dù còn xa, cũng dần kịp”.
“Thấy người tốt, nên sửa mình”. Khi nhìn thấy những việc thiện chúng ta phải chủ động học tập, thậm chí chủ động giúp đỡ. Vậy thế nào là thiện? Chúng ta cũng cần phải phán đoán.
Quý vị bằng hữu! Thế nào là thiện? “Lợi ích cho người khác là thiện”. Đây là câu trả lời rất hay! Còn gì nữa không? Chúng ta cần phải có tiêu chuẩn về “thiện” thì mới phán đoán được tốt. Mấy ngày hôm nay chúng ta cùng nhau học tập, chúng ta cũng đã có một tiêu chuẩn của “thiện”, đó là “Đệ Tử Quy”.
Đây chính là tiêu chuẩn. Cho nên trong sinh hoạt của chúng ta, quý vị cũng đã lĩnh hội được không thể xa lìa những lời giáo huấn trong “Đệ Tử Quy”.
Trong “Liễu Phàm Tứ Huấn”, sự phán đoán về thiện được giảng giải rất thấu triệt. Chúng ta nếu có thời gian cũng nên xem quyển sách này. Trong đó có nói đến việc đánh người, mắng người có phải là việc thiện không? Có phải không? Sao quý vị phải suy nghĩ nhiều như vậy?
Đến khi có việc, quý vị ngồi đó suy nghĩ đến nửa ngày, sự việc trôi qua rồi mà vẫn chưa biết là thiện hay ác. Đánh người, mắng người có phải là thiện không? Không hẳn như vậy. Cho nên chúng ta phải xem xét từ căn bản. Bởi sự việc này có thật – có giả, có đúng – có sai, có thiên lệch – có chính đáng, có phân nửa – có trọn vẹn, có lớn – có nhỏ, có khó – có dễ, có ngay thẳng – có tà vạy.
Học tập quan trọng nhất là phải có thái độ chủ động, không đợi người khác bảo. Cho nên chúng ta cũng có bài tập về nhà, đó là nghiên cứu đạo lý trong quyển sách “Liễu Phàm Tứ Huấn”. Quyển sách này sẽ giúp ích rất nhiều cho quý vị, tuyệt đối sẽ có lợi ích rất lớn đối với gia đình của quý vị. Hơn nữa, quyển sách này đã được Thiên Hoàng của Nhật Bản xem là Kinh điển quý báu để trị quốc. Do đó, đối với một đất nước mà nói, quyển sách này cũng rất có ích.
Tôi thường lấy một ví dụ: Đời người như một ván cờ, mà quy tắc để đi những nước cờ như thế nào cho tốt chính là quyển sách “Liễu Phàm Tứ Huấn” này. Làm thế nào để lập mệnh? Phương pháp và lý luận của việc lập mệnh là “mệnh do ta tạo, phúc tự mình cầu”, cả lý thuyết lẫn thực hành và rất nhiều câu chuyện ví dụ minh họa thảy đều ở bên trong cuốn sách.
Khi quý vị thực sự hiểu được quy tắc, cho dù hiện tại nước cờ của quý vị không dễ đi, nhưng tôi tin rằng quý vị cũng sẽ chơi hết ván cờ của mình một cách vô cùng sinh động. Đây mới là trí tuệ và công phu trong cuộc sống.
Cuộc sống không nên mong cầu có những nước cờ tốt để đi, nước cờ tốt luôn làm cho con người cảm thấy an nhàn và bắt đầu phóng túng. Cho nên, cuộc đời một người phải đợi đến khi đóng nắp qua tài rồi mới xét đoán được tài nghệ chơi cờ của quý vị ra sao, trí tuệ nhân sinh của quý vị như thế nào.
Thứ nhất, thiện có chân – có giả
Có rất nhiều người đọc sách đã hỏi Hòa thượng Trung Phong rằng: “Đánh người, mắng người có phải là ác không?”. Hòa thượng Trung Phong trả lời: “Không hẳn là như vậy!”. Tiếp theo họ lại hỏi: “Vậy thì cung kính với người khác, rất lễ phép có phải là thiện không?”. Hòa thượng Trung Phong lại nói: “Cũng không nhất định như vậy!”.
Cho nên những vị đọc sách này đã bị lời nói của Hòa Thượng làm cho hoang mang, cũng may là những vị đọc sách này biết khiêm tốn để thỉnh giáo Hòa Thượng Trung Phong. Hòa thượng Trung Phong nói: “Nếu như họ đánh người, mắng người là vì muốn thức tỉnh người đó, một cái tát làm người khác thức tỉnh, đây làm lợi ích cho người khác, cho nên là thiện”.
Quý vị bằng hữu, cái tát đó của quý vị đưa ra phải xác định sẽ làm cho họ thức tỉnh lại. Nếu như không thể thức tỉnh họ thì không nên đánh vì như vậy sẽ kết oán thù. Cho nên học vấn thì phải học làm sao cho linh hoạt, phải xem thời cơ mà hành động. Nếu không, có thể chúng ta học được một, hai tháng có thể có rất nhiều chướng ngại thì quý vị sẽ lại nói rằng: “Lời nói của Khổng Lão Phu Tử không chính xác. Lời nói của thầy Thái không chính xác”.
Tôi có một người bạn rất thân. Lúc đó tâm tình của anh ấy không được tốt, gặp rất nhiều chuyện không thuận lợi. Anh ấy cũng đã trải qua một khoảng thời gian dài dụng tâm hành thiện, nhưng kết quả trong vận mệnh của anh ấy vẫn xuất hiện rất nhiều việc bế tắc. Hôm đó tôi nói chuyện với anh ấy, anh ấy không ngừng oán trời, trách đất, hận người cả tiếng đồng hồ.
Đợi cho anh ấy nói xong thì tôi liên tiếp đáp lại anh ấy. Bởi vì rất nhiều vấn đề của anh ấy kỳ thực là do trong lúc anh ấy hành thiện vẫn còn có tâm mong cầu. Cái tâm này sẽ không còn thuần khiết, cho nên phước anh ấy có được cũng có hạn. Sau đó tôi tiến thêm một bước chỉ cho anh ấy rằng, những kết quả này là do rất nhiều cái nhân sai lầm trước đây anh đã gieo, hiện nay chúng đang từ từ xuất hiện mà thôi.
Tôi nói với anh khoảng nửa tiếng đồng hồ. Anh ấy cũng không nói lại một câu nào, đầu thì cúi xuống. Sau đó anh ấy về nhà.
Sáng sớm ngày hôm sau anh ấy đã gọi điện thoại cho tôi và nói rằng anh ấy sống đã hơn ba mươi năm, nhưng đến ngày hôm qua anh mới nhận được một món quà sinh nhật có ý nghĩa nhất. Tôi ở bên đầu dây này của điện thoại cũng cảm thấy vô cùng áy náy, vì hôm qua là sinh nhật của anh ấy mà tôi còn mắng cho anh ấy một trận. Thật là không phải! Khi người bạn này cảm ơn tôi thì trong lòng tôi thật sự kính trọng anh ấy.
Anh quả thật không đơn giản chút nào! Đối diện với sự phê bình nghiêm khắc như vậy mà anh còn có thể phản tỉnh kiểm điểm lại chính mình. Tôi tin rằng anh đã có thái độ như vậy thì không còn sợ gì trong cuộc sống nữa. Anh tuyệt đối có thể xoay chuyển nghịch cảnh thành thuận lợi. Người bạn này của tôi trong những kỳ thi sau đó đều rất thuận lợi. Hiện nay anh đang dạy học trong trường và dạy cũng rất tốt.
Hơn nữa, anh còn đem rất nhiều kinh nghiệm học được ở lớp học bổ túc ra để giao lưu với những bạn học bổ túc ở lớp dưới, với những lớp đàn em. Do anh cống hiến vì mọi người nên phúc/phước báo đến cũng đặc biệt nhanh.
Quý vị phải xác định được rằng cái tát này phải làm cho họ thức tỉnh. Vì tôi hiểu được anh rất tin tưởng tôi, anh biết rằng tôi tuyệt đối sẽ không hại anh, tôi tuyệt đối sẽ nghĩ cho anh. Giả như tát mà không thể thức tỉnh anh được thì có thể sẽ kết oán thù, cho nên chúng ta phải suy tính cho kỹ càng.
Tiếp theo, những người đọc sách cũng nhắc đến việc lễ phép, cung kính với người khác là thiện, Hòa thượng Trung Phong liền nói: “Nếu như mục đích của họ là để thăng quan, phát tài, đều là vì tư dục của bản thân mình, thì sự lễ phép đối với người khác cũng chỉ là giả, cho nên không phải là thiện”.
Từ những lời giáo huấn của Hòa Thượng Trung Phong, chúng ta có thể hiểu được phải dựa vào đâu để phán đoán chân thiện và giả thiện? Đó là dựa vào tâm của họ. Một niệm tự tư, tự lợi thì cho dù có lễ phép đến mấy cũng là ác. Một niệm lợi ích chúng sinh thì cho dù có đánh chửi người cũng là thiện. Vì vậy, phải từ việc dụng tâm của họ để phán đoán.
Thứ hai, thiện có đúng – có sai
Khổng Lão Phu Tử có hai học trò. Một người tên là Tử Cống và một người tên là Tử Lộ. Bởi vì Tử Cống là một thương nhân làm ăn buôn bán lớn, cho nên thường xuyên phải đi đến các nước khác để làm ăn. Nước Lỗ có một quy định pháp luật: “Hễ người nào đi đến các nước khác, thấy người dân nước Lỗ bị bắt làm nô lệ mà bỏ tiền ra chuộc về thì triều đình sẽ trả lại tiền chuộc”.
Quy định này có tốt không? Rất tốt, vì nó khiến cho nhân dân trong nước yêu quý đồng bào của mình. Tử Cống cũng chuộc được người đưa về, nhưng khi quan phủ trả lại tiền chuộc, bởi ông có quá nhiều tiền nên ông nói: “Không cần đâu!” và không nhận tiền. Khi tin tức này loan truyền ra ngoài, mọi người nghe xong đều nói: “Ồ! Tử Cống thật là thanh cao! Quý vị xem, ngay cả tiền mà ông ấy cũng không nhận”.
Sự việc này đến tai Khổng Lão Phu Tử thì Khổng Lão Phu Tử nói với Tử Cống rằng: “Trò làm như vậy là không được!”. Tại sao cách nhìn của Khổng Tử lại khác với cách nhìn của những người dân khác?
Khổng Tử liền phân tích cho Tử Cống nghe: “Nước Lỗ chúng ta hiện nay người nghèo chiếm đại đa số, còn người giàu chỉ chiếm một con số rất ít. Nếu như hôm nay trò chuộc người mà không lấy tiền chuộc thì khi những người nghèo khó đến các nước khác, nhìn thấy người nước mình bị làm nô lệ họ sẽ nghĩ: Tử Cống không lấy tiền chuộc, nếu mình chuộc người về mà lấy tiền thì hình như mình đã kém anh ấy một bậc, nhưng nếu mình không lấy tiền thì cuộc sống của mình sẽ rất khó khăn”.
Cho nên khi cứu người họ sẽ phải đắn đo, lưỡng lự. Nếu như trong một trăm người, có một người chỉ vì lưỡng lự mà không chuộc người về vì người đó có thể còn có gia đình, có vợ và con nhỏ, thì chúng ta đã có lỗi rồi. Cho nên Khổng Tử nói với Tử Cống rằng: “Trò làm như vậy sẽ xảy ra tệ nạn. Tệ nạn này sẽ có ảnh hưởng không tốt về sau, có thể có người vì điều này mà không thể trở về Tổ quốc của mình”.
Ngoài ra, còn có một câu chuyện về Tử Lộ. Có một hôm, Tử Lộ đi trên đường nhìn thấy một người rơi xuống nước sắp bị chết đuối. Tử Lộ rất là nghĩa hiệp, lập tức nhảy xuống nước cứu người đó lên. Người này suýt chút nữa thì chết đuối cho nên rất là cảm kích Tử Lộ, vui vui mừng mừng dắt con bò đến tặng cho Tử Lộ rồi nói: “Xin tặng cho ông con bò này!”.
Tử Lộ cũng rất hoan hỷ nhận bò rồi dắt đi. Những người thông thường khác cảm thấy Tử Cống không nhận tiền chuộc là tốt, còn Tử Lộ làm việc tốt mà lại nhận bò thì dường như là kém hơn Tử Cống một bậc. Nhưng Khổng Tử khi gặp Tử Lộ thì liền nói với Tử Lộ rằng: “Trò làm như vậy là đúng, sau này nhất định sẽ có rất nhiều người nhìn thấy người khác gặp nguy hiểm sẽ hăng hái cứu giúp, bởi vì họ sẽ lĩnh hội được rằng: Hành thiện sẽ có thiện báo”.
Thánh nhân suy xét vấn đề đều từ phương diện rộng lớn chứ không phải chỉ ở một điểm. Vì vậy, có những việc tưởng thiện mà không thiện, chúng ta phải nghĩ đến sự ảnh hưởng về sau của sự việc này. Ngay lúc đó thì sự việc tưởng là tốt, nhưng về sau lại có rất nhiều điều nguy hại thì không nên làm.
Có những việc khi làm có thể có rất nhiều người không tán đồng, nhưng về sau lại có lợi ích cho rất nhiều người thì chúng ta phải nên làm. Đây là dựa trên mức độ ảnh hưởng của tệ nạn mà đánh giá cái “thiện”.
Có một vị Tể Tướng tên là Lã Văn Ý Công. Thời đó ông làm Tể Tướng nhưng sau đó lại từ quan và hồi hương. Lã Văn Ý Công nổi danh khắp cả nước và được nhân dân rất kính trọng. Trên đường về quê, ông có gặp một người uống rượu say nằm ngay giữa đường. Những người tùy tùng của ông lập tức muốn đuổi người say rượu này sang bên đường, nhưng Lã Văn Ý Công vì có lòng nhân hậu cho nên mới nói: “Chúng ta hãy đi vòng sang bên tránh đường là được. Đừng nên chấp với người không có kiến thức như vậy!”.
Kết quả không bao lâu sau thì Lã Văn Ý Công nghe được tin là người nằm cản đường ông về quê năm xưa đã bị xử tử hình. Khi Lã Văn Ý Công nghe được tin này liền nghĩ lại: “Khi xưa mình đã sai khi nhường đường cho anh ta!”. Bởi người này biết rõ là có Tể Tướng đi tới, ngay đến Tể Tướng mà anh ta còn dám cản đường thì gan rất to!
Tể Tướng lại còn phải tránh đường, cho nên khi gặp người khác anh ta sẽ nói: “Các người xem! Ngay Tể Tướng còn phải nhường tôi ba phần”. Cho nên anh ta không kiêng nể ai, càng ngày càng hung hăng càn quấy, vì vậy sau đó mới phạm phải tội bị xử tử hình. Qua sự việc này, Lã Văn Ý Công mới nhận ra rằng: “Nếu như ngày trước mình đưa anh ta đến quan phủ để xử phạt, thì có thể anh ta sẽ có sự cảnh tỉnh mà không đến nỗi phạm phải cái tội lớn như ngày nay!”.
Cho nên ông có tâm nhân hậu là đúng, nhưng cũng vì nhân nhượng với người say rượu này mà cuối cùng lại có kết quả xấu như vậy! Tình trạng này được gọi là “thiên lệch trong chính đáng”.
Ngoài ra, còn có câu chuyện kể là có một vùng bị thiếu lương thực do hạn hán. Có rất nhiều người dân cướp bóc thực phẩm của những nhà giàu có. Những người nhà giàu này liền đi báo với quan phủ nhưng kết quả quan phủ lại mặc kệ. Những người nhà giàu này rất sợ lương thực của họ bị cướp hết, nên mới tổ chức những người nô bộc trong nhà lại và mang gậy gộc đi xử phạt những người dân đã cướp lương thực kia.
Những người đi cướp lương thực sợ hãi và sau đó thì không dám làm loạn nữa. Ban đầu, những người nhà giàu nghĩ đến nguồn lương thực của chính mình, nhưng kết quả sau đó lại làm cho những người dân kia không dám làm loạn nữa, đây được gọi là “chính đáng trong thiên lệch”, vì trong lòng họ chân thật không phải vì xã hội, vì đại chúng nhưng lại có ảnh hưởng tốt đến xã hội, đến đại chúng. Như vậy, thiện cũng có chính đáng, có thiên lệch.
Bán (không viên mãn) thiện và mãn (viên mãn) thiện ở bài trước chúng ta cũng có nhắc đến một cô gái chỉ cúng dường có hai đồng, nhưng kết quả lại được vị trụ trì đích thân giúp cô bái sám hồi hướng. Sau đó cô ấy được vào cung, hưởng phú quý và mang mấy nghìn lượng bạc đến cúng dường, nhưng vị trụ trì chỉ cử đồ đệ của mình ra giúp cô hồi hướng.
Bởi vì hai đồng cô cúng trước đây là toàn tâm, toàn ý, cho nên đây là việc thiện viên mãn. Về sau cô gái ấy cúng dường tuy nhiều nhưng chỉ là một phần nhỏ phú quý của mình, hơn nữa tâm của cô đã không còn cung kính như lần đầu tiên đến chùa, cho nên đây chỉ là bán thiện (thiện một nửa), không viên mãn.
Tôi cũng từng xem một bài báo, có hai vợ chồng người nông dân già đã quyên góp số tiền tích góp cả đời của họ để mua một chiếc xe cứu thương đi cứu người. Hai vợ chồng cụ già này đã làm được việc thiện viên mãn, vì đã toàn tâm, toàn ý.
Thứ năm, thiện có thiện lớn – thiện nhỏ
Có một lần Vệ Trọng Đạt đang ngủ thì bị quỷ tốt dưới âm ty dẫn đến trước mặt Diêm Vương. Vua Diêm Vương mới nói là: “Nào! Hãy đem sổ ghi chép những việc làm thiện và ác của người này ra đây cân xem bên nào nặng bên nào nhẹ”. Kết quả, những sổ ghi chép những điều ác của Vệ Trọng Đạt thì có thể chất đầy cả một gian nhà, còn sổ ghi những việc thiện thì chỉ nhỏ như một chiếc đũa.
Vệ Trọng Đạt thấy vậy rất kinh ngạc, liền nói với Diêm Vương: “Tôi chưa đến bốn mươi tuổi mà sao lại có nhiều điều ác như vậy?”. Bản thân ông rất kinh ngạc. Diêm Vương liền nói với ông rằng: “Chỉ cần ngươi khởi tâm động niệm là ác, là bất thiện thì lập tức cõi âm đã ghi chép lại rồi. Mặc dù là ngươi không làm, nhưng trong ý niệm của ngươi luôn luôn là ác niệm, cho nên mới nhiều như vậy”.
Tôi tin rằng Vệ Trọng Đạt nghe xong thì sau đó càng thêm cẩn thận với ý niệm của chính mình. Kết quả khi đem lên cân thì sổ ghi chép việc thiện tuy nhỏ nhưng lại nặng hơn so với tất cả những cuốn sổ ghi chép việc ác hợp lại. Do đó, bản thân Vệ Trọng Đạt cũng rất kinh ngạc, liền hỏi: “Thưa Diêm Vương, sự việc này thật ra là như thế nào?”.
Diêm Vương cho mở sổ ra xem, thì ra khi xưa triều đình cho xây dựng công trình rất rầm rộ, vì sợ nhân dân sẽ rất khổ cực, phải hao tài, tốn của, có nhiều gia đình phải rơi vào cảnh vợ con ly tán bởi người chồng thường xuyên không ở nhà thì gia đình sẽ khó duy trì, cho nên Vệ Trọng Đạt đã dâng sớ can gián.
Khi Vệ Trọng Đạt nghe Diêm Vương nói xong thì liền nói: “Tôi có kiến nghị việc này nhưng Hoàng Thượng không chấp nhận, như vậy sao tính là việc thiện được?”. Diêm Vương liền nói với ông: “Một niệm này của ngươi là nghĩ đến hàng nghìn, hàng vạn người dân, cho nên cái thiện này rất lớn”. Việc thiện lớn hay nhỏ quan trọng nhất là ở tâm niệm của chúng ta. Khi chúng ta hiểu được làm thế nào để phán đoán được cái “thiện” thì mới có thể: “Thấy người tốt, nên sửa mình. Dù còn xa, cũng dần kịp”.
Xin mời xem tiếp phần sau: “Thấy người tốt, nên sửa mình. Dù còn xa, cũng dần kịp” (P2)
