Đệ Tử Quy Chương V: “Chớ Ghét Cũ, Không Thích Mới”
Contents
Đệ Tử Quy Chương V: “Chớ Ghét Cũ, Không Thích Mới”. Khi chúng ta nhìn thấy một người thích mới ghét cũ, trong lòng chúng ta sẽ thấy như thế nào? Có thể sẽ lắc đầu: “Nếp sống xã hội ngày một xấu đi, lòng người không bằng xưa”.
5.4 Kinh văn – Đệ Tử Quy
“Vật siểm phú, vật kiêu bần. Vật yếm cố, vật hỷ tân”.
“Không nịnh giàu, chớ khinh nghèo. Chớ ghét cũ, không thích mới”.
5.4.2 “Chớ ghét cũ, không thích mới” – Đệ Tử Quy
Đây chính là nói “thích mới, ghét cũ”. Khi chúng ta nhìn thấy một người thích mới ghét cũ, trong lòng chúng ta sẽ thấy như thế nào? Có thể sẽ lắc đầu: “Nếp sống xã hội ngày một xấu đi, lòng người không bằng xưa”. Chữ xưa này nghĩa là phong cách cổ xưa, vô cùng chân thật, cư xử với người thì hiền hậu. Đây là tấm lòng của người xưa. Vì vậy tục ngữ có nói: “Bạn bè là nghĩa thâm giao”. Bởi vì trong quá trình chung sống với nhau, hai bên đều cùng đóng góp, còn có cả ân nghĩa, tình nghĩa, đạo nghĩa mà đối phương đã đối với chúng ta.
Nói đến chỗ này, chúng ta lại nhớ đến câu chuyện về “Tống Hoằng nhớ tình xưa” mà trước đây chúng ta đã từng nói. Tuy là có cơ hội có thể trực tiếp làm anh rể của Hán Quang Vũ Đế, bỗng chốc đã trở thành anh rể của hoàng đế, đây là cơ hội rất đặc biệt, nhưng ông vẫn như như bất động, còn nói hai câu cho hoàng đế nghe. Đó là hai câu gì? Thói quen xấu [ưa chất vấn mọi người] của tôi lại xuất hiện rồi! Đó là hai câu: “Không thể quên bạn tâm giao thuở hàn vi, không thể bỏ người vợ cùng chịu gian khổ với mình”. Quý vị xem, đây là “chớ ghét cũ, không thích mới”.
Thưa quý vị, chúng ta cùng đọc qua một lần: “Không thể quên bạn tâm giao thuở hàn vi, không thể bỏ người vợ cùng chịu gian khổ với mình”. Nếu như quý vị đọc câu này nhiều lần, bảo đảm thân thể của quý vị rất cường tráng, đó gọi là dưỡng khí trời đất bao la. Thật sự không phải gạt quý vị.
Thật sự, người xưa xem tín nghĩa, đạo nghĩa còn nặng hơn cả mạng sống của mình, cho dù đao có kề ngay cổ mà bảo họ làm chuyện ngược với đạo nghĩa thì họ thà chết chứ không làm. Giống như Văn Thiên Tường, tuy ông đã bị bắt nhưng ông vẫn dũng cảm hy sinh vì đạo nghĩa. Quý vị xem, ở trong tù ông viết: “Vạc to ngọt như mật”, đối với với dụng cụ hình phạt này ông hoàn toàn không sợ hãi, mà chỉ mong muốn dũng cảm hy sinh vì đạo nghĩa. Bởi vì có chí khí chính trực như vậy, nên khí phách của ông cũng đã ảnh hưởng đến người đọc sách mấy trăm năm sau, cũng ảnh hưởng đến chúng ta ngày nay. Nghĩ đến Văn Thiên Tường, chúng tôi lại nghĩ đến một câu nói khác là “cuộc đời xưa nay ai không chết, hãy để lòng son chiếu sử xanh”.
Vào thời nhà Hán, có một người trí thức tên là Tuân Cự Bá. Ông đi thăm một người bạn đang bị bệnh. Thời xưa, khi đi thăm bạn bè có phải là chạy xe máy năm phút là đến rồi không? Không phải vậy, mà đều phải trèo đèo lội suối, vượt núi băng rừng mà đi. Điều này tôi có thể khẳng định, vì Trung Quốc núi non rất nhiều. Khi ông đến và đang chăm sóc bạn thì có bọn cướp xâm nhập. Chúng đốt phá, cướp bóc toàn bộ khu vực này. Tất cả mọi người nhanh chóng chạy trốn. Bởi vì bạn của ông bệnh nặng, đi đứng không thuận tiện nên nói với ông: “Anh hãy mau chạy đi, tôi chẳng còn sức lực để đi nữa rồi, đừng để bọn chúng gây tổn thương cho anh”. Nhưng Tuân Cự Bá nói: “Nếu như tôi bỏ đi thì tôi chẳng còn đạo nghĩa, tôi thà chịu chết chứ không bỏ đi”. Khi bọn cướp đến, Tuân Cự Bá liền chủ động nói với bọn chúng: “Bạn của ta bị bệnh nặng, các người không nên làm hại ông ấy. Nếu như các người muốn làm hại thì hãy làm hại ta đi”. Tuân Cự Bá nói rất khẳng khái, có nghĩa khí.
Kết quả, bọn cướp này thấy mọi người đều chạy trốn hết nhưng lại có một người không sợ chết đứng ở đây đợi họ đến, hơn nữa lại không để họ gây tổn hại đến người bạn đang bị bệnh, họ hiểu ra và rất cảm động. Tên cầm đầu liền nói: “Bọn chúng ta đây đều là người không có đạo nghĩa, làm sao có thể đến cướp một nơi có đạo nghĩa được chứ!”, cho nên tất cả bọn cướp đều bỏ đi. Đạo nghĩa của một người, lòng chân thành của một người có thể đánh thức cái tâm đạo nghĩa của những người khác. Đạo nghĩa của cá nhân Tuân Cự Bá đã cứu được sinh mạng, kiếp nạn của rất nhiều người.
Trong lịch sử, những vở tuồng hay như vậy rất nhiều. Những vở tuồng hay như vậy gần đây có còn diễn nữa hay không? Mấy mươi năm gần đây có còn biểu diễn nữa không? Có lẽ có, nhưng số lần diễn tương đối ít. Điều này cũng không nên trách chúng ta, bởi vì “người không học, không biết đạo, không biết nghĩa”, bởi vì lời giáo huấn của Thánh Hiền đã bị gián đoạn hai, ba đời rồi.
Chúng ta nhìn xem, người xưa niệm niệm đều là vì người khác, còn người bây giờ ý niệm đầu tiên đều là vì bản thân mình. Càng vì bản thân mình thì con đường nhân sinh càng nhỏ hẹp lại, bởi vì người bất chính thì ít người giúp đỡ, người chính nghĩa thì được nhiều người giúp. Khi con cái của quý vị từ nhỏ đã có lòng nhân từ, thì con đường của chúng càng đi càng rộng. Như vậy, đối với bạn bè, đối với vợ con, chúng ta đều nên “chớ ghét cũ, không thích mới”.

Tôi còn nhớ cách đây nhiều năm, tôi mượn của một người bạn học cấp hai mấy chục ngàn. Lúc anh ấy đi lấy tiền cho tôi mượn, anh đưa tiền xong thì bỏ đi. Tôi liền nói với anh ấy, vì sao anh không hỏi tôi dùng tiền này để làm gì? Anh ấy trả lời: “Quen biết lâu như vậy, có gì mà phải hỏi”. Điều này cũng thể hiện được, bạn cũ đối với tính cách của chúng ta, đối với bản chất làm người của chúng ta rất hiểu và vô cùng tin tưởng, vì vậy không cần nói quá nhiều, có thể trong lòng đã quá hiểu nhau.
Vậy làm sao để một người “chớ ghét cũ, không thích mới”, làm sao từ căn bản để giải quyết được cái tập khí “thích mới, ghét cũ” này? “Thích mới, ghét cũ” chính là quên đi cái tình xưa nghĩa cũ, gọi là vong bản, có phải vậy không? Vậy làm sao giải quyết từ căn bản? Trong khóa học mấy ngày này, chúng ta có giải quyết được vấn đề không? Xin hỏi quý vị: Vì sao tỷ lệ ly hôn cao như vậy? Quý vị không biết rằng đi học đến lúc cuối sẽ có rất nhiều bài kiểm tra sao? Không thể trách quý vị, điều này cần phải ôn tập lâu dài.
Trước đây chúng ta có nói đến, nếu như một cô gái có một người con trai theo đuổi cô ấy ba năm. Trong ba năm này ngày nào cũng vậy, gần như cô ấy muốn gì được nấy. Buổi tối cô gái đó đói bụng liền gọi điện thoại cho anh ấy, anh ấy không nói lời nào bèn lập tức đi mua chè vừng đen hoặc chè hạnh nhân nhanh chóng mang đến nhà cho cô gái ăn. Ăn xong còn hỏi cô có no không, chưa no thì anh lại đi mua. Hễ có nghỉ phép, anh liền nhanh chóng tìm hiểu nhà hàng nào đặc biệt ngon và đặt chỗ mời cô gái đi ăn. Bình thường vào sáng chủ nhật thì ngủ đến tám, chín giờ, nhưng từ khi quen cô gái ấy rồi thì năm, sáu giờ anh đã dậy đi leo núi với cô ấy. Nhưng xưa nay anh chưa từng dẫn cha mẹ đi leo núi bao giờ, cũng chưa từng mời cha mẹ đi ăn cơm bao giờ. Người trong cuộc thì mê mờ, nên cô ấy sẽ nghĩ rằng “anh ấy đối với mình thật là tốt”. Sau ba năm thì anh cầu hôn với cô ấy. May mà tổ tiên của cô gái có đức, có một trưởng bối của cô và cũng là hàng xóm của anh trai này biết được anh ấy không hiếu kính với cha mẹ nên đã nói với cô gái này là: “Anh ấy không kính trọng cha mẹ, bản thân con nên suy nghĩ lại”.
Thưa quý vị, có nên lấy anh ấy làm chồng hay không? Quý vị sao mà lý trí đến như vậy? Nhưng nghe nói con gái quá lý trí thường không lấy được chồng. Từ chỗ này chúng ta phải hiểu được một điểm chính, đó là khi một người không có hiếu thì họ sẽ quên đi cái gốc, sẽ không có tình nghĩa, không có đạo nghĩa, không có ơn nghĩa. Cha mẹ là người có ơn đức lớn nhất với anh ấy mà anh ấy còn có thái độ như vậy.
Tại sao anh ấy đối với cô gái này tốt như vậy? Con người cần phải bình tĩnh một chút. Khi giá trị quan về cuộc đời của anh ấy không phát triển theo chiều hướng tốt thì sẽ phát triển điều gì? Có thể không phát triển theo hướng tốt, cũng không phát triển về hướng xấu không? Học như chèo thuyền ngược dòng, không tiến thì chắc chắn sẽ lùi. Vì vậy, tình nghĩa, ơn nghĩa này không được xây dựng thì sẽ hình thành một thái độ nhân sinh khác, gọi là lợi hại. Quý vị có tìm ra đáp án chưa? Vì sao sự giao tiếp qua lại giữa người với người hiện nay đều cảm thấy mối quan hệ không được ổn định, không được bền chắc? Bởi vì quan hệ giữa người với người hiện nay xây dựng ở lợi hại quá nhiều, đã qua lại với nhau rất nhiều năm nhưng không cảm nhận được tình nghĩa này rất sâu sắc. Cho nên hiện giờ rất nhiều người yêu nhau đã nhiều năm mà không dám kết hôn. Có việc này hay không? Luôn cảm thấy hình như mình không yên tâm chút nào, phụ nữ chúng ta lại mạnh về giác quan thứ sáu, vì thế mà tiêu chuẩn làm việc của họ đều dựa trên sự lợi và hại này.
Khi nhìn thấy đối phương trẻ trung xinh đẹp, lại làm giáo viên ở một trường tiểu học nào đó, công việc lại ổn định, [chàng trai] cảm thấy có lợi cho mình nên tất nhiên sẽ dốc sức theo đuổi. Khi theo đuổi được và kết hôn rồi, ba năm sau [cô gái] đã sinh cho anh ấy một đứa con trai mập mạp trắng trẻo. Nhưng vì sau khi sinh con thì rất vất vả, phải chăm sóc con cả ngày lẫn đêm nên xuất hiện mấy nếp nhăn, không còn trẻ trung xinh đẹp như trước kia. Anh ấy ở bên ngoài chợt nhìn thấy cô gái khác trẻ trung xinh đẹp hơn, lúc này lợi sẽ biến thành gì? Người chỉ biết đến lợi hại thì chỉ cần có thể lấy được thứ họ muốn, họ sẽ bất chấp thủ đoạn, vậy thì lúc này từ lợi sẽ biến thành hại. Hại thì phải làm như thế nào? “Trừ bỏ”. Sao anh kia lại nói lớn như vậy? Đây là quý vị nói đấy nhé, tôi không làm như vậy. Quý vị xem, không có đạo nghĩa thì sẽ làm ra những việc rất bạc tình. Hành động này vừa làm thì bi kịch liền xuất hiện, tỷ lệ ly hôn tăng, con cái thiếu sự chăm sóc của một gia đình ổn định, vì vậy tỷ lệ phạm tội cũng gia tăng. Rút dây động rừng, mỗi cặp vợ chồng là một tế bào quan trọng của toàn xã hội, cho nên chỉ cần mối quan hệ vợ chồng không ổn định thì cả xã hội tất nhiên sẽ động loạn. Đây là lý do vì sao hiện nay tỷ lệ phạm tội càng ngày càng cao. Như vậy, muốn con người không bạc tình thì “chớ ghét cũ, không thích mới”.
Phải bắt đầu dạy từ đâu? “Chuyện đã qua không cách nào cứu vãn, nhưng việc tương lai vẫn có thể đuổi kịp”. Đối với con cái, chúng ta nhất định phải dạy dỗ, đối với người lớn cũng phải dạy nhưng phương pháp dạy không giống nhau. Trẻ em còn có thể dùng lời nói, người lớn thì phải dùng việc làm, phải dùng đức hạnh để cảm hóa họ, có lẽ dần dần họ sẽ biết được sai lầm mà sửa chữa. Vì vậy, “chớ ghét cũ, không thích mới”.
Một người hiền hậu thì đối với người khác họ không chỉ ghi nhớ ơn nghĩa, mà thậm chí đối với vật cũng có tình cảm. Thí dụ nói bộ quần áo này là do mẹ của anh ấy may cho, bởi vì anh có tình nghĩa đối với cha mẹ nên nhìn thấy bộ quần áo đó thì nhất định sẽ vô cùng quý trọng, rất có thể mặc một bộ quần áo đó mấy mươi năm. Khi họ thông cảm được sự vất vả của người khác, thì tất cả đồ đạc người thân mua cho, họ tuyệt đối không lãng phí, bởi vì sự hiếu thảo, tâm cung kính đã thành chủ tâm của họ. Vì vậy, sự cung kính đối với sự, đối với vật tất nhiên được xây dựng trên sự cung kính đối với người. Do đó, từ căn bản mà nói, vẫn là phải dạy con cái biết quý trọng tình nghĩa, quý trọng ơn nghĩa.