Đệ Tử Quy Chương II: “Lời Nhường Nhịn, Tức Giận Mất”
Đệ Tử Quy Chương II: “Lời Nhường Nhịn, Tức Giận Mất”. Luyện đến trình độ của chữ “nhẫn”. Chúng ta xem, chữ “nhẫn” là chữ hội ý. Phía trên là chữ “đao”, bên dưới là chữ “tâm”, ý nghĩa chính là người khác cầm dao đâm vào trong tim của chúng ta, chúng ta cũng phải như như bất động.
1. Kinh văn – Đệ Tử Quy
“Huynh đạo hữu, đệ đạo cung. Huynh đệ mục, hiếu tại trung. Tài vật khinh, oán hà sinh. Ngôn ngữ nhẫn, phẫn tự mẫn”.
“Anh thương em, em kính anh. Anh em thuận, hiếu trong đó. Tiền của nhẹ, oán nào sinh. Lời nhường nhịn, tức giận mất”.
(Tiếp theo phần trước)
1.4 “Lời nhường nhịn, tức giận mất” – Đệ Tử Quy
Con người khi sống chung với nhau, xảy ra xung đột nhiều nhất đều là vì lời nói. Khi nảy sinh xung đột lời nói thì lửa giận mới bốc lên, nên tục ngữ có câu: “Nhất niệm sân tâm khởi, bách vạn chướng môn khai”(một niệm sân hận khởi thì trăm ngàn chướng ngại nẩy sinh). Chướng ngại này ở đâu? Chúng ta hãy suy nghĩ xem, nói lời không tốt khiến người tức giận thì sẽ tạo ra ảnh hưởng gì? Trăm ngàn chướng ngại liền xuất hiện, gọi là “chướng môn khai”. Chướng ngại tâm lượng của chúng ta và cũng làm chướng ngại đến mối quan hệ tốt đẹp giữa người với người. Quý vị tức giận, nổi nóng trong năm phút thì cần phải mất bao lâu mới có thể tiêu trừ được hậu quả gây ra? Vì vậy có câu rằng: “Khi nổi giận phải nghĩ đến hậu quả về sau”. Câu này nằm trong phần “chín điều suy xét của người quân tử”, nhắc nhở chúng ta không được tức giận, phải cẩn thận, bởi vì khi nổi giận thì rất khó trở lại được trạng thái ban đầu, thậm chí có thể sẽ không thể quay đầu lại được. Cho nên “khi nổi giận phải nghĩ đến hậu quả về sau”. Tục ngữ còn có câu: “Lợi đao cát thể ngân dị hợp”, lưỡi dao sắc cắt vào thân thể thì khoảng một hai tuần là có thể lành, nhưng mà “ác khẩu tổn thương người” thì sẽ lưu lại trong tâm đến bao lâu? “Hận này khó có thể tiêu trừ”. Đời người ngắn ngủi như vậy, vì sao không sống tốt với nhau?
Chúng ta nhìn thấy kết quả như vậy nên phải tìm phương pháp để đối trị sự nóng giận của mình. Công phu đối trị này cần phải luyện đến trình độ thế nào? Luyện đến trình độ của chữ “nhẫn”. Chúng ta xem, chữ “nhẫn” là chữ hội ý. Phía trên là chữ “đao”, bên dưới là chữ “tâm”, ý nghĩa chính là người khác cầm dao đâm vào trong tim của chúng ta, chúng ta cũng phải như như bất động. Bất kể người khác mắng chửi thế nào chúng ta cũng không đáp lại, vì một bàn tay sẽ không thể vỗ thành tiếng được. Nếu các vị nhẫn được đến công phu này, nhất định sẽ khiến cho những người xung quanh rất nể phục. Vì vậy, “nhẫn” là một học vấn to lớn.
Các vị phải luôn luôn khảo nghiệm công phu nhẫn nhịn của mình. Ví dụ, hiện giờ đang nghe giảng bài cũng là đang thử nghiệm sức nhẫn nại, có phải vậy không? Nhẫn để không ngủ gật.
Trước đây có một nữ học viên nói với tôi rằng: “Thầy Thái à! Văn hóa Thánh Hiền thật là hay! Nhưng sự nhẫn nhịn này rốt cuộc là phải nhẫn nhịn đến bao giờ?”. Cô ấy đối với việc nhẫn nhịn này cũng là bất đắc dĩ. Tôi nói: “Nếu như chị có tâm thái như vậy, tôi bảo đảm chị nhất định sẽ nhẫn cho đến khi núi lửa phun trào”. Ví dụ sau khi học xong bài này rồi, biết được vợ chồng cần phải thông cảm cho nhau, nên sau khi về nhà cô đột nhiên trở thành người rất chăm chỉ, bắt đầu quét dọn nhà cửa, nhưng chồng của cô lại không nhìn thấy. Cô vừa quét nhà vừa nhìn chồng xem anh ấy có để ý đến cô hay không. Cô quét được một tuần mà người chồng vẫn không có phản ứng gì thì cô đã lửa giận bốc lên, sau đó cũng ném luôn cây chổi xuống đất: “Em làm nhiều việc như vậy, sao anh lại không để ý gì đến?”. Nếu không nhẫn được câu nói tức giận này, để nó thốt ra thì công lao trước đây đều mất hết. Chồng của cô sẽ nhìn cô một cách lạnh lùng rồi nói: “Còn nói là đang học Đệ Tử Quy sao?”. Vì vậy, công phu nhẫn nhịn chính là nhẫn nhịn một cách khôn ngoan, nhẫn nhịn là vì nghĩ cho đại cuộc.
Mỗi một người, ví dụ như vợ chồng vốn xuất thân từ hai gia đình khác nhau, nên thói quen sinh hoạt có sự khác biệt rất lớn. Có câu: “Băng đóng ba thước không phải do một ngày giá lạnh”. Chúng ta phải hiểu, để thay đổi tuyệt đối không phải là việc có thể làm một lần là xong. Lúc này thì chúng ta phải an tâm mình trước. Người khác đúng hay sai là chuyện của họ, quan trọng là bản thân mình đã làm tròn bổn phận của mình chưa? Những việc nên làm đều đã làm thì mới có thể tâm an lý đắc, tự nhiên thân giáo của quý vị sẽ truyền ra ngoài. Quý vị cứ để mọi việc diễn ra theo lẽ tự nhiên của nó. Tự nhiên việc làm thân giáo của ta sẽ truyền sự ảnh hưởng đi, ta cứ để nó diễn biến đến lúc điều kiện chín muồi. Khi chúng ta hiểu thì mới có thể bao dung.
Hiện tại quý vị dạy con cái phải siêng năng, chăm chỉ, nhưng quý vị đừng vì thấy chúng chưa thể chăm chỉ ngay mà nổi nóng. Đây không phải là lỗi của con cái, mà là do thái độ của chính chúng ta không đúng. Do đó, việc nuôi dưỡng thói quen cần phải có một quá trình từ từ từng bước một, phải thuận theo tự nhiên.
Nhẫn nhịn là vì nghĩ cho đại cuộc. Bởi vì nếu như trong gia đình vợ chồng thường cãi nhau, trong công ty các đồng nghiệp thường tranh cãi, thì bầu không khí trong gia đình và công ty sẽ rất xấu, gia đình và công ty nhất định sẽ suy bại. Nếu chúng ta nhẫn nhịn được, đó chính là nghĩ cho đại cuộc. Đồng thời, khi quý vị có thể luôn luôn nhường nhịn thì sẽ đánh thức được tâm hổ thẹn của đối phương. Cho nên, chữ nhẫn này là nhẫn một cách khôn ngoan, nhẫn vì nghĩ cho đại cuộc.
Trong đợt diễn giảng ở Bắc Kinh, ngay sau khi chúng tôi giảng xong phần “Biểu hiện người em”, có một người phụ nữ khoảng hơn năm mươi tuổi đã điện thoại cho em gái của cô ấy. Vì một cuộc tranh cãi mà chị em đã không nói với nhau một câu nào trong hai năm. Sau khi nghe giảng xong, cô ấy cảm thấy chính mình đã sai nên lập tức gọi điện cho em gái. Em gái vừa bắt máy thì cô nói ngay: “Em à, chị xin lỗi!”. Cô mới nói có ba chữ “chị xin lỗi” thì em gái cô đột nhiên đã òa khóc nức nở. Thực ra, cả hai chị em họ đều buồn phiền ở trong lòng. Tôi nói may mới có hai năm, nếu như cứ tiếp tục như vậy thì chắc chắn hai người họ được xếp vào những người có nguy cơ cao về ung thư và tắc nghẽn mạch máu. Tại vì sao lại khổ đến như vậy?
Quý vị xem, chỉ một câu xin lỗi thì toàn bộ sự hiềm khích đều được hóa giải. Khi hóa giải rồi thì không chỉ tảng đá trong tâm của hai chị em được lấy ra, mà tảng đá trong tâm của cha mẹ họ cũng được lấy ra. Vì vậy, đời người thật sự có thể đạt được hạnh phúc viên mãn. Chỉ cần chúng ta bỏ được những thói quen xấu, những chấp trước không tốt này, thì cuộc đời nhất định càng lúc càng viên mãn hơn. Bây giờ chúng ta hiểu được tức giận phải biết cách thu liễm, biết cách tiết chế.
Cách đối trị cơn giận.
Quý vị bằng hữu, khi tức giận thì quý vị làm cách nào để xử lý nó? Quý vị dùng phương pháp gì? Chúng ta hãy cùng thảo luận một chút. Mọi người có thể thấy người tốt nên sửa mình, cùng nhau trao đổi để học hỏi. Có phương pháp nào? Mời vị này phát biểu. “Từ bi, thương xót”. Rất tốt! Mở rộng tâm lượng thì tự nhiên sẽ không còn chướng ngại. Còn có phương pháp nào khác không? Phương pháp này rất cao, tôi chắc phải luyện tập từ ba đến năm năm mới được. Việc đối trị cơn tức giận quả thật rất quan trọng, bởi vì khi cơn giận của một người chưa được tiêu trừ thì nó sẽ chướng ngại toàn bộ trạng thái thân và tâm của người đó.
Ở Thượng Hải, tôi có thảo luận với rất nhiều người bạn về vấn đề này. Họ đều nói hãy gọi điện thoại khóc lóc kể lể với người khác để giải tỏa cơn giận này. Tôi nói: “Khi anh kể xong thì cảm thấy như thế nào?”. Anh ấy nói: “Thoải mái hơn nhiều”. Tôi nói: “Anh thoải mái hơn nhưng người kia thì không thoải mái”. Anh ấy nghe xong nói: “Đời người vốn ngắn ngủi, sao lại có nhiều xích mích như vậy?”. Chúng ta không thể mang rác vứt cho người khác. Rất nhiều người đang phải làm cái thùng chứa rác phải không? Làm thùng chứa rác thì sẽ có lúc rác đầy thùng. Quý vị xem, có rất nhiều người chuyên môn đi chữa bệnh tâm lý cho người khác, đến sau cùng thì người đó sẽ ra sao? Chúng ta muốn đạt được cảnh giới càng cao thì càng phải làm cái lò đốt rác. Rác vừa đổ vào thì lập tức đem đốt hết. Việc này cần dựa vào đức hạnh của chúng ta.
Giống như vị bạn hữu vừa rồi nói: “Dùng tâm từ bi, tâm nhân ái”. Thực ra, câu trả lời đã nằm trong chữ viết rồi. Vì vậy, chúng ta đối với chữ viết phải càng thêm tôn kính, bởi vì tổ tiên đã tạo ra cho chúng ta một loại chữ viết duy nhất trên toàn thế giới có thể diễn giải triết học nhân sinh. Ngoài ngôn ngữ này ra, không có ngôn ngữ nào sánh bằng. Chúng ta hãy nhìn chữ “nộ”. Đây là chữ hội ý, phía trên là chữ “nô”, bên dưới là chữ “tâm”, biểu thị một người đang lúc tức giận thì tâm của người đó đang làm nô lệ cho tập khí xấu. Tập khí xấu này muốn người đó đi về hướng đông thì người đó không thể đi về hướng tây. Chúng ta hãy quan sát, rất nhiều người sau khi nổi nóng thì nghĩ: “Lúc nãy tại sao mình lại như vậy?”. Rất hối hận có đúng không? Nhưng họ cũng không có cách nào để quay lại được.
Có một người cha, con của ông tính tình rất hay nổi giận. Để dạy dỗ đứa con này, ông đã nói với con: “Từ hôm nay, nếu như con nổi giận thì hãy đóng một cây đinh vào cây cột gỗ ở đằng sau vườn”. Đứa con mỗi lần tức giận đều đi đóng một cái đinh vào cây cột. Thời gian đầu, một ngày đóng năm – sáu cây đinh. Đóng được vài ngày, người con giật mình: “Ôi, dày đặc luôn!”. Người con đột nhiên cảm thấy “tính tình của mình tệ đến mức vậy sao!”. Rất nhiều người tính tình hay nổi nóng cũng có lúc nói rằng: “Tính tình của tôi cũng không đến nỗi. Nếu là mấy năm trước đây thì không biết anh đã biến thành thứ gì rồi!”, vẫn không biết rằng tính tình mình không tốt.
Sau khi phát hiện ra thì người con này liền bắt đầu giảm bớt sự tức giận, qua một thời gian thì không còn nổi nóng nữa. Người cha của anh đã nói rằng: “Chỉ cần con hôm nay không nổi giận thì hãy nhổ một cây đinh ra”. Người con nhổ đinh ra với cảm giác đã thành công. Khi nhổ hết đinh ra, anh rất vui mừng chạy đến báo cáo với cha: “Thưa cha, con đã nhổ hết đinh rồi!”. Cha của anh từ tốn dắt anh đến trước cây cột gỗ rồi nói: “Mặc dù con đã nhổ hết đinh ra rồi nhưng con đã để lại biết bao lỗ thủng. Liệu cây gỗ có thể quay trở lại tình trạng lúc đầu được không? Không thể được!”. Cho nên “dao sắc cắt da thịt còn dễ lành, ác khẩu tổn thương người hận khó phai”. Đến lúc đó, cho dù quý vị có xin lỗi như thế nào cũng không thể trở lại được quan hệ như trước nữa.
Chúng ta đã hiểu thì càng nên cẩn thận. Lần sau khi sắp nổi giận thì lập tức nghĩ đến “lời nhường nhịn, tức giận mất”. Câu Kinh văn này giống như một luồng sáng chiếu vào đầu quý vị. Quý vị có làm được không? Phải sáng tối đọc một lần “Đệ Tử Quy” thì bảo đảm sẽ có hiệu quả.
Ở Bắc Kinh có một vị bằng hữu thật sự làm được sáng tối đọc Kinh văn một lần. Anh nói điều mà anh khó sửa đổi nhất chính là: “Người có lỗi, chớ vạch trần”. Nói chuyện anh A đúng, anh B sai đã thành thói quen rồi, hiện giờ tuy đã học Kinh văn nhưng vẫn không sửa đổi được. Tuy nhiên, lúc anh muốn mở miệng nói thì câu Kinh văn này hiện ra, anh lập tức ngậm miệng lại không nói nữa. Rất có hiệu quả! Chúng ta có thể ghi nhớ câu Kinh văn này, hoặc ghi nhớ câu đơn giản hơn là “khi nổi giận phải nghĩ đến hậu quả về sau”.
Con người sống phải có chí khí, tuyệt đối phải làm chủ cuộc đời của chính mình, không được để những thói quen xấu này làm chủ số phận chúng ta. Các vị phải đề khởi tinh thần này để đối trị tập khí, từ “tức giận” chuyển thành “tha thứ”. Hai chữ này có giống nhau không? Giống. Bên này bớt một tí, bên kia bớt một tí thì sẽ thành chữ “thứ”(tha thứ). Chữ “thứ” là chữ hội ý, phía trên là chữ “như”, bên dưới là chữ “tâm”, biểu thị phải đặt mình vào hoàn cảnh của người khác, dùng tấm lòng và cách nhìn của họ để xem xét sự việc thì sự tức giận của chúng ta có thể giảm đi một nửa.
Trong quá trình tôi dạy học, có một vài em học sinh có hành vi khá bướng bỉnh. Khi chúng ta nhìn thấy như vậy liền cảm thấy: “Sao đã lớn như vậy rồi mà lại có những hành vi như thế?”. Tuy nhiên, chúng ta không thể cứ chăm chăm vào kết quả mà phải tìm hiểu nguyên nhân. Khi chúng tôi hiểu được hoàn cảnh gia đình của các em, cảm thấy sao các em lại đáng thương như vậy! Không người chăm sóc nên các em mới có những thói quen xấu như vậy. Ngay lập tức chúng tôi từ “nộ” chuyển thành “thứ”, từ “tức giận” chuyển thành “từ bi”.
Tôi đã từng dạy ở trường tiểu học. Có một em học sinh ăn cắp 100.000 Nhân dân tệ. Thật ra em ấy chỉ muốn lấy một tờ 1.000 Nhân dân tệ thôi. Hôm đó vị đồng nghiệp của tôi nhận được một số tiền, có thể là em học sinh đó đã nghe được tin này. Do đó, chúng ta là trưởng bối, trong lúc nói chuyện cũng phải cẩn thận, tiền bạc không thể tiết lộ ra bên ngoài. Nếu để tiền bạc hớ hênh thì có thể tạo cơ hội cho bọn trẻ phạm tội. Đứa trẻ này chỉ muốn lấy một tờ, nhưng vì lấy cắp trong tình thế cấp bách nên đã lấy hết tập tiền. Đồng nghiệp của tôi cũng rất cảnh giác, khi phát hiện em học sinh này vẫn còn trong trường thì lập tức chạy nhanh đến bảo: “Em quay lại cho thầy!”. Bởi vì muốn cho đứa trẻ này một bài học nên thầy đã mời cảnh sát đến để lập biên bản, mong rằng em học sinh đó sẽ nhớ lấy bài học lớn này.
Sau khi trải qua vụ việc trên, em học sinh này đã ngồi tại lối đi lên cầu thang. Lúc đó tôi không có tiết dạy, đã đi ngang qua chỗ em. Mặc dù không nhìn thấy mặt, chỉ nhìn thấy lưng em nhưng tôi vẫn cảm nhận được em rất cô đơn nên tôi đã đi đến và ngồi xuống bên cạnh em. Lúc này im lặng có ý nghĩa hơn mở lời. Trước tiên tôi để cho em tĩnh tâm lại. Khoảng hơn một phút sau, em đã nói: “Thưa thầy, em muốn chết!”. Đời người như một vở kịch, chúng ta làm giáo viên cũng phải biết cách diễn. Đừng nghe học sinh nói rất muốn chết thì vội nói: “Em không được chết”. Chúng ta phải bình tĩnh. Tôi hỏi em: “Vì sao em muốn chết?”. Phải để cho em nói ra nguyên nhân. Em nói: “Thưa thầy, bởi vì không có ai thích em, người nào cũng ghét em”. Tâm trạng của em không được tốt, nên chúng ta phải biết an ủi đúng lúc. Tôi liền nói: “Thầy cô nào ghét em? Thầy giáo trợ giảng ghét em sao?”. Bởi vì trường của chúng tôi có hai vị thầy giáo đối với em rất tốt, trong đó có một vị là thầy giáo trợ giảng, người còn lại là ai? Các vị không biết à? Chúng ta không nên nói về bản thân mình trước vì như vậy là không khiêm tốn, vì vậy tôi đã nhắc đến thầy giáo đó trước. Em nghe xong tâm trạng tốt lên một chút. Tôi lại nói: “Vậy thầy Thái có ghét bỏ em không?”. Em lắc đầu, tâm trạng đã ổn định. Lúc này chúng ta mới có thể nói chuyện với em.
Tôi nói: “Mọi người không thích em là do nguyên nhân gì?”. Em đã nói: “Bởi vì em thường đánh người, mắng người”. “Vậy chỉ cần em không đánh, không mắng nữa thì người ta chẳng phải sẽ thích em sao?”. Em ấy đã nói một câu khiến tôi cảm thấy rất sâu sắc. Em nói: “Thưa Thầy! Em rất muốn sửa đổi nhưng em không sửa được”. Đây là lời của em học sinh lớp sáu, em cảm thấy không thể kiểm soát nổi cuộc đời của chính mình. Vì vậy, không thể để cho bọn trẻ trưởng dưỡng thói quen xấu. Khi chúng đã bị thói quen xấu điều khiển, thì cuộc đời chúng không thể nào tưởng tượng nổi. Vì vậy, tôi đã giao ước với em. Tôi lấy ra một quyển vở, bên trái ghi chữ “thiện”, bên phải ghi chữ “ác”, tức là học theo “công quá cách”. Tôi nói với em: “Hôm nay em làm được việc nào tốt thì viết vào bên này, làm việc nào xấu thì viết ra bên kia, chỉ cần yêu cầu bản thân ngày mai tốt hơn ngày hôm nay”. Thực sự mà nói, thói quen này em đã làm mười năm rồi, chỉ trong ba năm mà muốn em sửa đổi thì chắc quý vị là thầy giáo nổi tiếng một đời rồi. Vì thế chúng ta cần tâm nhẫn nại để bao dung em, chúng ta phải chuyển tâm giận dữ thành tấm lòng khoan thứ. Khi quý vị luôn có tấm lòng khoan thứ thì tôi tin rằng cuộc đời này của quý vị cũng sẽ thay đổi.
“Anh thương em, em kính anh. Anh em thuận, hiếu trong đó”. Chúng ta bây giờ đọc câu này có cảm nhận khác với trước đây không? Bởi vì chúng ta đã xem rất nhiều tấm gương của các vị Thánh Hiền. “Tiền của nhẹ, oán nào sanh. Lời nhường nhịn, tức giận mất”. Chúng ta hãy xem câu tiếp theo, chúng ta hãy cùng nhau đọc câu này.
