Đệ Tử Quy Chương III: “Sáng Dậy Sớm, Tối Ngủ Trễ” (P2)

Đệ Tử Quy Chương III: “Sáng Dậy Sớm, Tối Ngủ Trễ” (P2). Trẻ em hiện nay khả năng tự kiềm chế chưa đủ, vì vậy chương “cẩn” vừa bắt đầu đã nói: “Sáng dậy sớm, tối ngủ trễ; lúc chưa già, quý thời gian”. Nghĩa là một người sống có quy luật tuyệt đối không nên thường xuyên thức dậy muộn. Đây cũng là khả năng tự kiềm chế.

3.1 Kinh văn – Đệ Tử Quy

“Triều khởi tảo, dạ miên trì. Lão dị chí, tích thử thời”.

 “Sáng dậy sớm, tối ngủ trễ. Lúc chưa già, quý thời gian”.

(Tiếp theo phần trước)

Chúng ta có thể quy nạp những lời giáo huấn trong chương cẩn thận này thành ba phương diện huấn luyện năng lực của một người.

• Thứ nhất là năng lực tự kiềm chế.
• Thứ hai là năng lực sống độc lập.
• Thứ ba là năng lực làm việc.

Trẻ em bây giờ có thiếu ba năng lực này không? Phải dạy thì chúng mới biết.

Trước đây chúng tôi đã từng nói đến ở Sán Đầu có một cháu bé mới bảy tuổi. Thầy giáo của em dạy em “Đệ Tử Quy”. Dạy được một – hai tháng thì thầy giáo muốn để các em lên phát biểu về cảm nhận và sự trưởng thành về việc học tập trong giai đoạn này, có mời cha mẹ của các em đến ngồi bên dưới nghe.

Học sinh này lên phát biểu câu đầu tiên là: “Con học Đệ Tử Quy rồi mới biết, thì ra làm người phải biết hiếu thuận”. Câu nói này có thú vị không? Mấu chốt là ở chỗ “thì ra”. Người lớn chúng ta thường nói: “Chúng đã lớn như vậy thì cần phải biết”. Chữ “cần phải” này còn phải đợi bàn bạc lại đã, bởi vì giáo huấn của Thánh Hiền đã bị gián đoạn hết một – hai thế hệ rồi, nên rất nhiều hành vi của trẻ em bị sai lệch.

Chúng ta không nên trách các em, mà trước tiên bậc trưởng bối phải nên phản tỉnh là rốt cuộc chúng ta có dạy cho chúng hay không? Hơn nữa, sự dạy bảo này không phải là dạy bằng lời nói, mà có lấy bản thân mình làm gương không? Em học sinh đó tiếp tục nói: “Khi con chưa học Đệ Tử Quy, mỗi ngày đều nghĩ làm sao để mưu hại cha mẹ”.

Em chỉ mới bảy tuổi thôi. Mẹ của em ngồi bên dưới mở to mắt ngạc nhiên, bà hoàn toàn không tin đứa con của mình lại có thể nghĩ đến việc muốn mưu hại cha mẹ.

Chúng ta có biết con cái đang suy nghĩ điều gì không? Có biết mỗi ngày con cái đang làm gì, đang nói gì không? Khi chúng ta không biết các con đang nghĩ gì thì làm sao dạy bảo? Cho nên giáo dục cần phải dụng tâm, cần sự nhẫn nại. Chúng ta phải dành một ít thời gian để tìm hiểu, quan tâm con cái thì mới có thể làm cho con cái dần dần đi vào nề nếp.

Vì sao một đứa trẻ bảy tuổi nghĩ đến việc mưu hại cha mẹ? Đây chính là do cha con không có sự quan tâm gần gũi. Cha con có tình thân thì có như vậy không? Vì sao hiện nay cha con không có tình thân? Nguyên nhân do đâu? Cha mẹ gắng sức kiếm tiền, không có thời gian ở bên cạnh con cái nên chúng thân với ai hơn?

Thân với giáo viên dạy thêm, với người giúp việc. Còn mẹ thì sao? Cha mẹ có khi vì hư vinh, vì sĩ diện nên cho con cái học thêm rất nhiều thứ. Chúng càng học càng bực bội, chán ghét. Trong lòng như vậy, tâm trạng như vậy, cha mẹ có nhận ra không?

Có thể không nhận ra. Vì vậy, chúng ta thật sự phải dụng tâm để hiểu được tâm trạng, cách nghĩ, cách nhìn của chúng mới được. Chúng ta nhất định phải tìm ra nguyên nhân thì mới dễ dàng tiến thêm một bước là dạy bảo con cái.

• Phương diện thứ nhất: Năng lực tự kiềm chế

Trẻ em hiện nay khả năng tự kiềm chế chưa đủ, vì vậy chương “cẩn” vừa bắt đầu đã nói: “Sáng dậy sớm, tối ngủ trễ; lúc chưa già, quý thời gian”. Nghĩa là một người sống có quy luật tuyệt đối không nên thường xuyên thức dậy muộn. Đây cũng là khả năng tự kiềm chế.

“Với ăn uống, chớ kén chọn; ăn vừa đủ, chớ quá no”. Về việc ăn uống, các em cũng phải biết tiết chế. Đây đều là đang huấn luyện năng lực tự kiềm chế của trẻ.

• Phương diện thứ hai: Năng lực sống độc lập

“Nón quần áo, để cố định; chớ để bừa, tránh dơ bẩn”. Tuy chỉ nói hai thứ quần áo và mũ nón phải để đúng chỗ, nhưng chúng ta không chỉ dạy quần áo và mũ nón để đúng chỗ mà còn dạy những điều gì?

Tất cả đồ vật, thậm chí là đối với thời gian đều phải theo quy luật, gọi là “động vật quy nguyên”, lấy những vật gì ở đâu thì nên trả chúng về chỗ cũ. Dạy cho các em những năng lực cuộc sống như vậy thì các em mới biết được làm thế nào để cuộc sống không bị đảo lộn.

Nghe nói bây giờ rất nhiều sinh viên thuê người giặt quần áo cho chúng, giúp chúng quét dọn nhà cửa. Chúng dùng tiền của ai vậy? Dùng tiền của cha mẹ để thuê người đến quét dọn. Vì vậy, học sinh ngày nay về phương diện năng lực cuộc sống thật sự cần phải được nâng cao.

Khi chúng không tự chăm sóc được bản thân mình thì sau này trong sự nghiệp và gia nghiệp chúng có thể gánh vác được không? Điều này rất khó. Chúng ta làm cha mẹ, nếu như không để chúng luyện tập nhiều, tất cả công việc đều do cha mẹ gánh vác, xin hỏi bậc làm cha mẹ có thể gánh vác đến lúc nào?

Vì vậy hiện nay có rất nhiều người kết hôn xong, sinh con ra thì giao cho ai? Đều giao do ông bà nội chăm sóc. Rốt cuộc ông bà nội đến khi nào mới được thảnh thơi? Tôi nghĩ đến khi nhắm mắt cũng chẳng được thảnh thơi. Cuộc đời như vậy có tốt không? Bề ngoài thì hình như tôi đang giúp con cái, nhưng trên thực tế thì bậc làm cha làm mẹ chưa tận hết trách nhiệm, cũng chưa học được bản lĩnh phải tận hết bổn phận.

Vì vậy, những công việc và bổn phận mà con cái cần phải làm thì chúng ta nên giao cho chúng làm, như vậy cuộc đời của chúng mới được vững vàng, mới không hổ thẹn với lương tâm. Như vậy mới là viên mãn.

• Phương diện thứ ba: Năng lực làm việc.

“Làm chớ vội, vội sai nhiều; không sợ khó, chớ qua loa”, “Việc không tốt, chớ dễ nhận; nếu dễ nhận, tiến lui sai”. Đây đều là năng lực làm việc.

Phần “cẩn” này có mấy phương diện có thể nâng cao năng lực của trẻ.

Chúng ta tiếp tục thảo luận từng câu Kinh văn: “Sáng dậy sớm, tối ngủ trễ. Lúc chưa già, quý thời gian”.

Nhắc đến thời gian, bậc Thánh triết ngày xưa xem trọng nhất là thời gian. Câu nói quen thuộc nhất là: “Một tấc thời gian, một tấc vàng. Tấc vàng khó mua tấc thời gian”. Nói như vậy nhưng quý vị có cảm giác này không? Có. Chúng ta thử hỏi đứa trẻ hơn mười tuổi, chúng có cảm giác này không? Rất khó.

Một người vì sao quý trọng thời gian như vậy?

Chúng ta xem, thời xưa rất nhiều người đọc sách được lưu danh trong sử xanh, họ vô cùng trân quý thời gian.

Ví dụ như Tư Mã Quang dùng thời gian mười chín năm để hoàn thành bộ sách vô cùng quan trọng tên là “Tư Trị Thông Giám”. Vì sợ mình ngủ quá nhiều, nên ông dùng gỗ làm một cái gối hình tròn. Gối hình tròn lúc ngủ thì sẽ như thế nào? Chỉ cần hơi nghiêng một chút thì có thể bị trượt xuống, nhờ vậy mà ông liền tỉnh lại.

Nghỉ ngơi một chút ông liền tiếp tục công việc. Chính vì có tinh thần, thái độ như vậy, nên ông toàn tâm toàn ý hoàn thành tác phẩm lớn này. Động lực nào đã khiến ông dù ngủ ít cũng làm được nhiều việc như vậy? Quý vị bằng hữu, là động lực gì? Động lực vì quốc gia, động lực vì tạo phước cho con cháu sau này.

Bởi vì lịch sử giống như một tấm gương vậy, chỉ cần chúng ta chịu đọc thông thuộc quyển “Tư Trị Thông Giám”, tin rằng cuộc đời chúng ta sẽ giảm đi rất nhiều những sai lầm không cần thiết, gọi là: “Xem việc quá khứ có thể biết được việc tương lai”. Bởi vì ông có sứ mạng này mới có thể thúc đẩy ông tích cực tinh tấn như vậy để làm tốt bộ sách này.

Tiên sinh Vương Dương Minh đã từng nói: “Chí bất lập, vô dĩ thành sự” (một người không lập chí, cuộc đời này không thể làm tốt được công việc). Vì vậy phải quý trọng thời gian. Trước tiên phải xác định chí hướng của cuộc đời. Đời người ngắn ngủi, tạm bợ, chúng ta sử dụng sinh mạng ngắn tạm này phải xứng đáng với công ơn dưỡng dục của cha mẹ, xứng đáng với sự chăm sóc của anh chị em, xứng đáng với rất nhiều bậc trưởng bối dìu dắt chúng ta trong quá trình trưởng thành, xứng đáng với quốc gia đã chăm lo cho chúng ta.

Vì vậy, khi một người luôn luôn nhớ đến những ân đức này, họ sẽ tận tâm tận lực hiếu thuận với cha mẹ, thương yêu anh em, cống hiến cho xã hội.

Một người biết quý trọng thời gian thì phải bắt đầu từ việc cung kính người khác. Đối với cha mẹ, đối với người quan tâm đến mình họ đều cung kính, họ không muốn tự hủy hoại bản thân mình để những người yêu mến họ bị đau lòng, khó chịu.

Cho nên, khi một người biết hoàn thành bổn phận, sứ mạng cuộc đời mình, thì không cần ai thúc giục, họ vẫn bước nhanh về phía trước.

Những người thường xem nhẹ thời gian chính là không đủ độ nhạy cảm đối với việc “một đi không trở lại” của thời gian.

Có một nhà thông thái đã từng nói: “Một người từ khi được sinh ra chỉ có một việc không bao giờ dừng lại”. Đó là việc gì vậy? “Đó là từ lúc được sinh ra cứ mãi tiến bước trên con đường lớn để đến với cái chết, chưa bao giờ dừng lại”.

Chúng ta vừa đón xong một năm mới thì một năm mới nữa liền đến, nhìn từ một góc độ khác thì có nghĩa là một năm cũ đã trôi qua. Chúng ta còn có bao nhiêu việc quan trọng, bao nhiêu việc cần phải làm mà vẫn chưa làm được.

Triều nhà Minh có một họa sĩ tên là Văn Gia. Ông đã viết một bài thơ. Bài thơ này cũng là kỳ vọng, nhắc nhở chúng ta.

Ngày mai rồi lại ngày mai,

Ngày mai có thể được hoài hay sao?

Ngày mai đợi đến hôm nào,

Chưa tròn sự việc, phí hoài thời gian.

Giả như chúng ta luôn nghĩ còn có ngày mai, còn có năm sau, thời gian này có thể trôi qua mà chúng ta vô tình không hay biết. Như vậy thì quá đáng tiếc!

Tôi đến Hải Khẩu làm việc hơn bốn tháng, chợt nhận thức rất sâu sắc là đời người còn có sự tiếc nuối! Khi quý vị cảm thấy có rất nhiều việc quan trọng cần phải làm, nhất định phải làm, nhưng quý vị lại không có khả năng để làm, lúc đó quý vị sẽ vô cùng hối tiếc, vô cùng đau khổ.

Vì vậy, khi chúng ta có cơ hội có thể hoằng dương rộng rãi văn hóa truyền thống, có thể lợi ích cho mọi người, quay đầu nhìn lại thấy mình đã không cố gắng lợi dụng cuộc đời của mình, bởi vì năng lực không đủ, lại không giúp được gì, lúc đó chúng ta sẽ rất khó chịu. Giống như thấy rõ ràng một người sắp bị chết đuối mà quý vị lại không biết bơi nên không có cách nào cứu người đó.

Vì vậy, khi chúng ta thấy cần phải cố gắng dạy bảo con cái của mình, nhưng vào lúc đó chúng ta lại không có học vấn, không có trí huệ, đó là sự ân hận to lớn trong cuộc đời. Chúng ta không nên để cho cuộc đời xảy ra sự ân hận như vậy, phải nhanh chóng tích cực nỗ lực nâng cao trí huệ của mình.

Bởi vì chỉ cần có trí huệ thì vấn đề của cuộc sống nhất định có thể được giải quyết dễ dàng. Do đó, cuộc sống hiện tại, việc quan trọng nhất không phải là kiếm tiền, mà là khai mở trí huệ, tăng trưởng trí huệ. Không có trí huệ thì cuộc đời quý vị sẽ có rất nhiều sự lựa chọn sai lầm. Thời gian quý vị bỏ ra để sửa chữa những sai lầm này có thể phải mất hơn nửa đời người.

Vì vậy, việc quan trọng nhất trong kế hoạch của cuộc đời là phải học tập, phải trưởng thành, phải tăng trưởng trí tuệ.

Xem mời xem tiếp phần sau: “Sáng dậy sớm, tối ngủ trễ. Lúc chưa già, quý thời gian” (P3)